I. Khái niệm bầu cử và ứng cử

Mọi người bỏ phiếu cho các ứng cử viên

- Bầu cử là quyền của công dân được lựa chọn đại biểu xứng đáng vào các cơ quan quyền lực nhà nước.

- Ứng cử là quyền của công dân tự mình ra tranh cử hoặc được tổ chức giới thiệu để trở thành đại biểu cơ quan quyền lực nhà nước.

Ví dụ: Một công dân đủ 18 tuổi tham gia bỏ phiếu bầu đại biểu Quốc hội; một công dân đủ điều kiện nộp hồ sơ ứng cử vào HĐND xã.

II. Một số quy định cơ bản của pháp luật về quyền và nghĩa vụ của công dân về bầu cử và ứng cử

1. Quyền của công dân về bầu cử

Cử tri tham gia bầu cử

- Công dân từ đủ 18 tuổi trở lên có quyền:

+ Bỏ phiếu bầu cử đại biểu Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp.

+ Bình đẳng về bầu cử, tiếp cận các thông tin về bầu cử theo quy định của pháp luật.

+ Tố cáo các hành vi vi phạm pháp luật về bầu cử.

+ Khiếu nại, khởi kiện những hành vi sai sót về bầu cử gây ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của bản thân.

Ví dụ: Anh A là người dân tộc Mông. Năm 2021, anh A 19 tuổi nên anh A có quyền bầu cử đại biểu Quốc hội và HĐND các cấp.

2. Quyền của công dân về ứng cử

Ứng cử viên đại biểu Quốc hội khoá XV

- Công dân Việt Nam từ đủ 21 tuổi trở lên, đáp ứng các tiêu chuẩn theo quy định của pháp luật có quyền:

+ Ứng cử vào Quốc hội, Hội đồng nhân dân.

+ Bình đẳng giới về ứng cử.

+ Tự do ngôn luận, báo chí, tiếp cận thông tin về ứng cử.

+ Tố cáo, khiếu nại về người ứng cử và việc tổ chức bầu cử không minh bạch.

Ví dụ: Anh D năm nay 24 tuổi, người dân tộc Thái. Anh D đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn nên có quyền ứng cử vào Quốc hội, HĐND.

3. Nghĩa vụ của công dân về bầu cử và ứng cử

- Tuân thủ các quy định của Hiến pháp và pháp luật về bầu cử, ứng cử.

- Tôn trọng quyền của người khác về bầu cử và ứng cử.

- Không lợi dụng quyền bầu cử, ứng cử để xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của người khác.

Ví dụ: Công dân không được nhờ người khác bầu cử hộ mình.

III. Ý nghĩa của quyền bầu cử và ứng cử

- Là biểu hiện của quyền dân chủ trực tiếp.

- Góp phần xây dựng bộ máy nhà nước vững mạnh.

- Tạo điều kiện để nhân dân thể hiện ý chí, nguyện vọng trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước.

Quốc hội khóa XV

IV. Hậu quả của hành vi vi phạm quyền và nghĩa vụ bầu cử, ứng cử

1. Đối với xã hội

- Ảnh hưởng đến tính tôn nghiêm của pháp luật và trật tự quản lý nhà nước.

- Gây mất an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội.

- Làm sai lệch kết quả bầu cử, gây lãng phí ngân sách.

2. Đối với cá nhân

- Xâm phạm quyền bầu cử, ứng cử của công dân.

- Làm ảnh hưởng đến danh dự, uy tín, sức khỏe, công việc của người bị vi phạm.

- Xử lý hành vi vi phạm quyền và nghĩa vụ bầu cử, ứng cử.

Nguyên Chủ tịch HĐND xã Tráng Việt bị khởi tố vì "tự gạch 75 phiếu bầu cử"

Theo Điều 160 Bộ luật Hình sự 2015, hành vi cản trở người khác thực hiện quyền bầu cử, ứng cử có thể bị xử lý hình sự với mức phạt tù đến 3 năm.

- Các hành vi khác như xuyên tạc thông tin, làm sai lệch kết quả bầu cử, mua bán phiếu bầu… có thể bị xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự.

Ví dụ: Cán bộ địa phương cố tình xóa tên một ứng cử viên hợp lệ khỏi danh sách bầu cử sẽ bị xử lý kỷ luật, thậm chí truy cứu trách nhiệm hình sự nếu gây hậu quả nghiêm trọng.