I. Khái quát về bộ máy nhà nước

- Bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là hệ thống các cơ quan nhà nước từ Trung ương đến địa phương được tổ chức và hoạt động theo nguyên tắc:

+ Tập trung dân chủ.

+ Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp và kiểm soát giữa các cơ quan trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp (Điều 2, Hiến pháp 2013).

+ Mục tiêu: Tổ chức và vận hành để phục vụ nhân dân, thực hiện quyền làm chủ của nhân dân và bảo đảm công lý, trật tự, an ninh và phát triển đất nước.

II. Cơ cấu tổ chức của bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam

- Theo Hiến pháp 2013, bộ máy nhà nước gồm nhiều cơ quan có chức năng, nhiệm vụ khác nhau, được phân cấp theo các đơn vị hành chính từ trung ương đến địa phương, bao gồm:

+ Cơ quan lập pháp: Quốc hội.

+ Cơ quan hành pháp: Chính phủ, Ủy ban nhân dân.

+ Cơ quan tư pháp: Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân.

+ Các cơ quan khác: Chủ tịch nước, Hội đồng nhân dân, Hội đồng bầu cử quốc gia, Kiểm toán nhà nước.

III. Nội dung cơ bản của Hiến pháp 2013 về các cơ quan trong bộ máy nhà nước

1. Cơ quan đại biểu của nhân dân

- Quốc hội:

+ Vị trí: Là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất, đại biểu cao nhất của nhân dân, giữ vai trò trung tâm trong hệ thống chính trị.

+ Chức năng chính:

• Quyền lập hiến, lập pháp.
• Quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước.
• Giám sát tối cao hoạt động của toàn bộ bộ máy nhà nước.

+ Nhiệm vụ cụ thể:

• Làm Hiến pháp và sửa đổi Hiến pháp; ban hành, sửa đổi hoặc bãi bỏ luật.
• Giám sát các hoạt động của Chủ tịch nước, Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao...
• Quyết định các chính sách tài chính – tiền tệ, quốc phòng – an ninh, chiến tranh – hòa bình.
• Bầu, miễn nhiệm các chức danh cao cấp của nhà nước như Chủ tịch nước, Thủ tướng Chính phủ...

Ví dụ: Quốc hội biểu quyết thông qua Nghị quyết về dự toán ngân sách nhà nước năm 2024.

Quốc hội thông qua Nghị quyết về dự toán ngân sách nhà nước năm 2024

- Hội đồng nhân dân: Là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng của nhân dân ở địa phương.

+ Quyết định các vấn đề quan trọng của địa phương.

+ Giám sát việc thi hành pháp luật trên địa bàn.

Ví dụ: Hội đồng nhân dân tỉnh ban hành nghị quyết hỗ trợ học phí cho học sinh vùng khó khăn.

2. Cơ quan hành chính nhà nước

- Chính phủ:

+ Vị trí: Là cơ quan hành chính cao nhất, thực hiện quyền hành pháp.

+ Chức năng và nhiệm vụ:

• Tổ chức thi hành Hiến pháp, luật, nghị quyết Quốc hội...
• Quản lý thống nhất các lĩnh vực: Kinh tế, văn hóa, giáo dục, quốc phòng, đối ngoại...
• Bảo đảm trật tự, an toàn xã hội; bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của công dân và tổ chức.
• Tổ chức bộ máy hành chính quốc gia, xây dựng và ban hành chính sách, điều hành ngân sách.

Phân công công tác của Thủ tướng và các Phó Thủ tướng Chính phủ

- Ủy ban nhân dân

+ Vị trí: Là cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương.

+ Nhiệm vụ: Tổ chức thi hành Hiến pháp và pháp luật; thực hiện nghị quyết của Hội đồng nhân dân; chịu sự chỉ đạo của cơ quan nhà nước cấp trên.

Ví dụ: UBND xã tổ chức hòa giải tranh chấp đất đai tại cơ sở.

3. Cơ quan tư pháp

- Tòa án nhân dân

+ Vị trí: Là cơ quan xét xử, thực hiện quyền tư pháp.

+ Chức năng: Bảo vệ công lý, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức và nhà nước.

+ Nhiệm vụ: Giải quyết các tranh chấp dân sự, xét xử các vụ án hình sự, hành chính...

- Viện kiểm sát nhân dân

+ Vị trí: Là cơ quan thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp.

+ Chức năng, nhiệm vụ: Bảo đảm pháp luật được thực hiện nghiêm chỉnh và thống nhất; bảo vệ quyền con người, lợi ích của nhà nước, tổ chức, cá nhân.

Đại diện Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố

4. Chủ tịch nước

- Vị trí: Là người đứng đầu Nhà nước, thay mặt Nhà nước về đối nội và đối ngoại.

- Nhiệm vụ:

+ Công bố Hiến pháp, luật, pháp lệnh.

+ Bổ nhiệm, miễn nhiệm các chức danh theo đề nghị của Quốc hội.

+ Quyết định đặc xá, phong hàm, cấp bậc sĩ quan cấp cao.

+ Tổng Tư lệnh các lực lượng vũ trang nhân dân.

5. Hội đồng bầu cử quốc gia và Kiểm toán nhà nước

- Hội đồng bầu cử quốc gia: Chỉ đạo và hướng dẫn công tác bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp.

- Kiểm toán nhà nước: Thực hiện kiểm toán việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công nhằm đảm bảo minh bạch và hiệu quả.