Bài 29: Địa lí một số ngành công nghiệp SVIP

1. Công nghiệp khai thác than, dầu khí, quặng kim loại 

a. Công nghiệp khai thác than

- Vai trò:

+ Nguồn năng lượng truyền thống là yếu tố cơ bản trong cơ cấu năng lượng toàn cầu.

+ Nhiên liệu được sử dụng trong các ngành công nghiệp như nhiệt điện, luyện kim, hóa chất,...

- Đặc điểm:

+ Than xuất hiện từ rất sớm, gắn liền với cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất.

+ Việc sử dụng than gây tác động xấu đến môi trường, do đó cần có các nguồn năng lượng tái tạo thay thế.

- Phân bố:

+ Sản lượng than toàn cầu tăng từ 3,7 tỉ tấn (1980) lên 7,9 tỉ tấn (2019).

+ Các quốc gia có sản lượng than lớn nhất là Trung Quốc, Ấn Độ, Hoa Kỳ, In-đô-nê-xi-a, Liên bang Nga,...

Hình 1: Công nghiệp khai thác than tại Quảng Ninh, Việt Nam

b. Công nghiệp khai thác dầu khí

- Vai trò:

+ Nguồn năng lượng truyền thống và cơ bản, được sử dụng rộng rãi trong sản xuất và đời sống.

+ Dầu khí là nguyên liệu chính để sản xuất nhiều loại hóa phẩm và dược phẩm.

+ Xuất khẩu dầu khí đóng vai trò là nguồn thu ngoại tệ chủ yếu của nhiều quốc gia.

- Đặc điểm:

+ Mỏ dầu khí thường nằm sâu trong lòng đất, việc khai thác phụ thuộc vào kỹ thuật khoan sâu.

+ Sản lượng và giá dầu khí ảnh hưởng mạnh đến sự phát triển kinh tế toàn cầu.

+ Khai thác và sử dụng dầu khí tác động đến môi trường và biến đổi khí hậu.

- Phân bố:

+ Sản lượng dầu khai thác toàn cầu năm 2019 là 4,5 tỉ tấn.

+ Các quốc gia khai thác dầu chủ yếu: A-rập Xê-út, I-ran, Hoa Kỳ,...

+ Các quốc gia khai thác khí tự nhiên chủ yếu: Hoa Kỳ, Liên bang Nga, Ca-ta, I-ran,...

Hình 2: Khai thác dầu khí tại I-ran

c. Công nghiệp khai thác quặng kim loại

 - Vai trò:

+ Công nghiệp khai thác quặng kim loại phát triển cùng với quá trình công nghiệp hoá.

+ Kim loại được sử dụng rộng rãi trong các thiết bị đời sống.

- Đặc điểm:

+ Quặng kim loại gồm các nhóm: kim loại đen, màu, quý, hiếm,...

+ Khai thác không có quy hoạch làm nhiều quặng kim loại cạn kiệt, gây ô nhiễm, đòi hỏi tái sử dụng và tìm vật liệu thay thế.

- Phân bố:

+ Các quốc gia khai thác quặng kim loại nhiều thường có trữ lượng quặng lớn.

+ Các quốc gia khai thác chính: Sắt (Liên bang Nga, U-crai-na, Trung Quốc, Ấn Độ), bô-xít (Ô-xtrây-li-a, Gia-mai-ca, Bra-xin), đồng (Chi-lê, Hoa Kỳ, Ca-na-đa, Liên bang Nga).

Hình 3: Mỏ đồng Udokan lớn nhất của Nga

2. Công nghiệp điện lực

- Vai trò:

+ Nguồn năng lượng thiết yếu trong xã hội hiện đại, cơ sở cho cơ khí hoá và tự động hoá sản xuất.

+ Điều kiện thiết yếu để đáp ứng nhu cầu đời sống xã hội và đảm bảo an ninh quốc gia.

+ Sản lượng điện bình quân đầu người là thước đo quan trọng đánh giá trình độ phát triển của một quốc gia.

- Đặc điểm:

+ Cơ cấu điện năng của các nước khác nhau, phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên, kỹ thuật và chính sách phát triển.

+ Công nghiệp điện lực đòi hỏi vốn đầu tư lớn, đặc biệt cho hệ thống truyền tải điện.

+ Sản phẩm công nghiệp điện lực không thể lưu giữ.

- Phân bố: Sản xuất điện tập trung chủ yếu ở các nước phát triển và một số nước đang phát triển như Hoa Kỳ, Trung Quốc, Nhật Bản, Liên bang Nga, Ấn Độ, do nhu cầu sử dụng điện trong sản xuất và đời sống rất lớn.

Hình 4: Điện mặt trời tại Hoa Kỳ

3. Công nghiệp điện tử, tin học

- Vai trò:

+ Có vai trò quan trọng hiện tại và tương lai, tạo ra thay đổi lớn trong sản xuất, đời sống và bảo vệ môi trường.

+ Trở thành mũi nhọn của nhiều nước, đem lại giá trị gia tăng cao.

+ Là thước đo trình độ phát triển kinh tế và kỹ thuật của các quốc gia.

- Đặc điểm:

+ Ngành công nghiệp điện tử, tin học bao gồm điện tử và tin học.

+ Ngành công nghiệp trẻ phát triển mạnh, đòi hỏi lao động có trình độ chuyên môn cao.

+ Sản phẩm phong phú, đa dạng, luôn thay đổi về chất lượng và mẫu mã theo hướng hiện đại hoá, ít gây ô nhiễm môi trường.

- Phân bố: Ngành này tập trung chủ yếu ở các nước phát triển và một số nước đang phát triển, như Hoa Kỳ, Nhật Bản, Hàn Quốc, và các nước châu Âu.

Hình 5: Máy móc trong công nghiệp điện tử tin học của Nhật Bản

4. Công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng

- Vai trò:

+ Lĩnh vực này không thể thiếu trong cơ cấu công nghiệp của mọi quốc gia.

+ Sản xuất hàng hoá thiết yếu phục vụ đời sống hàng ngày.

+ Tạo mặt hàng xuất khẩu, tận dụng lao động tại chỗ và huy động sức mạnh các thành phần kinh tế.

- Đặc điểm:

+ Vốn đầu tư thấp, hoàn vốn nhanh, thời gian xây dựng hạ tầng ngắn và quy trình sản xuất đơn giản.

+ Nhân công, nguyên liệu và thị trường tiêu thụ ảnh hưởng lớn đến ngành này, đồng thời dễ gây ô nhiễm không khí và nước.

- Phân bố: Phân bố rộng rãi ở các nước phát triển và đang phát triển, đặc biệt nơi có nhân lực dồi dào, nhân công rẻ và thị trường tiêu thụ lớn. Các quốc gia tiêu biểu: Trung Quốc, Ấn Độ, Hoa Kỳ, các nước EU, Nhật Bản,...

Hình 6: Xưởng may quần áo tại Việt Nam

5. Công nghiệp thực phẩm

- Vai trò:

+ Lĩnh vực này là phần thiết yếu trong công nghiệp của mọi quốc gia.

+ Sản xuất hàng hoá thiết yếu phục vụ đời sống.

+ Tạo mặt hàng xuất khẩu, tận dụng lao động tại chỗ và sức mạnh kinh tế.

- Đặc điểm:

+ Đòi hỏi vốn đầu tư ít, hoàn vốn nhanh, thời gian xây dựng ngắn và quy trình đơn giản.

+ Ảnh hưởng bởi nhân công, nguyên liệu và thị trường, dễ gây ô nhiễm không khí và nước.

- Phân bố: Hiện diện ở mọi quốc gia, nhưng phát triển mạnh nhất ở các nước có nguồn nguyên liệu dồi dào hoặc nhu cầu tiêu thụ lớn, như Trung Quốc, Hoa Kỳ, các nước EU, Ô-xtrây-li-a,...

Hình 7: Nhà máy chế biến thực phẩm tại Hoa Kỳ