Ester - Lipid SVIP

I. ESTER

1. Khái niệm

Ester được tạo thành khi nhóm -OH trong nhóm -COOH (carboxyl) bị thay thế bằng nhóm -OR'.

Công thức chung của ester đơn chức là RCOOR'. Trong đó R là gốc hydrocarbon hoặc H, R' là gốc hydrocarbon.

Ví dụ: CH₃COOCH₃, C₆H₅COOCH₂CH₃,...

2. Danh pháp

Tên gọi của ester đơn chức: Tên gốc R' + Tên gốc carboxylic acid.

Ví dụ:

3. Tính chất vật lí

Ester thường là chất lỏng, nhẹ, ít tan trong nước và có mùi thơm.

Ester không tạo liên kết hydrogen nên có nhiệt độ sôi thấp hơn alcohol và carboxylic acid có cùng phân tử khối.

CH₃[CH₂]₂COOC₂H₅ có mùi thơm của dứa chín

4. Tính chất hóa học

a. Phản ứng thủy phân ester trong môi trường acid

Ester bị thủy phân trong môi trường acid tạo thành alcohol (phenol) và carboxylic acid tương ứng.

⚡THÍ NGHIỆM 1 (Thủy phân ester trong môi trường acid)

- Bước 1: Cho 2 mL dung dịch H₂SO₄ 20% vào ống nghiệm chứa 1 mL dung dịch ethyl acetate.

- Bước 2: Đun cách thủy dung dịch thu được trong cốc thủy tinh ở 60 - 70 ^oC.

Ví dụ:

\(CH_3COOCH_2CH_3+H_2O\overset{H^{+},t^{o}}{\rightleftharpoons}CH_3COOH+CH_3CH_2OH\)

b. Phản ứng thủy phân ester trong môi trường base

Ester bị thủy phân trong môi trường base (NaOH, KOH) tạo thành muối carboxylate và alcohol.

⚡THÍ NGHIỆM 2 (Thủy phân ester trong môi trường base)

- Bước 1: Cho 2 mL dung dịch NaOH 30% vào ống nghiệm chứa 1 mL dung dịch ethyl acetate.

 - Bước 2: Đun cách thủy dung dịch thu được trong cốc thủy tinh ở 60 - 70 ^oC.

Ví dụ:

\(CH_3COOCH_2CH_3+NaOH\overset{t^{o}}{\rarr}CH_3COONa+CH_3CH_2OH\)

5. Điều chế

Ester hình thành từ phản ứng giữa carboxylic acid và alcohol, có xúc tác là H₂SO₄ đặc.

\(RCOOH+R^{^{\prime}}OH\overset{H_2SO_4đ,t^{o}}{\rightleftharpoons}RCOOR^{^{\prime}}+H_2O\)

6. Ứng dụng

II. LIPID

1. Khái niệm về lipid, chất béo, acid béo

Lipid là các hợp chất hữu cơ có trong tế bào sống, không tan trong nước nhưng tan trong dung môi không phân cực.

Chất béo là triester của glycerol với acid béo gọi chung là triglyceride.

Acid béo là carboxylic acid đơn chức, mạch dài, không phân nhánh, thường có số nguyên tử carbon chẵn. Gốc hydrocarbon có thể no hoặc không no

Công thức tổng quát của chất béo:

Chất béo thường gặp là ester của các acid béo sau:

2. Tính chất vật lí

- Chất béo chứa gốc acid no thường ở trạng thái rắn như mỡ lợn, mỡ bò,...

- Chất béo chứa gốc acid không no thường ở trạng thái lỏng như dầu vừng, dầu lạc, dầu cá,...

- Chất béo nhẹ và không tan trong nước nhưng tan tốt trong các dung môi kém phân cực.

3. Tính chất hóa học của chất béo

Chất béo là ester nên có phản ứng thủy phân. Chất béo không no có thể hydrogen hóa thành chất béo no dạng rắn. Chúng cũng dễ bị oxi hóa tạo ra chất có mùi khó chịu.

a. Phản ứng hydrogen hóa

Chất béo không no có thể phản ứng với hydrogen tạo thành chất béo no.

Ví dụ:

\(\left(C_{15}H_{33}COO\right)_3C_3H_5+3H_2\overset{t^{o},xt,p}{\rarr}\left(C_{15}H_{35}COO\right)_3C_3H_5\)

b. Phản ứng oxi hóa chất béo bởi oxygen không khí

Các gốc acid béo không no chứa liên kết đôi kém bền nên dễ bị oxi hóa chậm bởi oxygen trong không khí tạo ra các chất có mùi khó chịu, gây ôi thiu.

4. Ứng dụng của chất béo và acid béo

Chất béo đóng vai trò cung cấp, dự trữ năng lượng và là nguyên liệu trong sản xuất thực phẩm, xà phòng, glycerol,... Acid béo omega-3 và omega-6 có vai trò quan trọng đối với cơ thể.

- Chất béo là nguồn cung cấp và dự trữ năng lượng, đồng thời cung cấp các acid béo thiết yếu cho cơ thể.

- Chất béo được ứng dụng trong sản xuất xà phòng, glycerol, mỹ phẩm, dược phẩm và công nghiệp chế biến thực phẩm.

- Acid béo omega-3 và omega-6 là acid béo không no có vị trí nối đôi đầu tiên ở vị trí số 3 và số 6. Hai loại acid béo này có vai trò quan trọng đối với cơ thể như cải thiện chức năng não bộ, giảm viêm và phòng ngừa các bệnh về tim mạch, cao huyết áp, đột quỵ và rối loạn thần kinh.

Các thực phẩm chứa nhiều omega-3