1. Nhật kí, phóng sự, hồi kí
Nhật kí, phóng sự, hồi kí là những thể của kí nhưng có những yếu tố đặc trưng riêng:
– Nhật kí là những ghi chép được thực hiện theo trình tự ngày tháng, phản ánh các sự kiện trong cuộc sống mà tác giả đã trực tiếp trải qua hoặc chứng kiến. Thể loại này thường bày tỏ những suy nghĩ, cảm xúc, cũng như quan điểm và đánh giá của người viết về con người, cuộc sống và chính bản thân mình.
– Các vấn đề được đề cập trong phóng sự thường xoay quanh cuộc sống, hoạt động và số phận của một hay nhiều cá nhân, mang tính thời sự và có ảnh hưởng đến cộng đồng. Là thể loại phi hư cấu, phóng sự cũng có yếu tố chính luận khi người viết đan xen giữa việc thuật lại sự kiện với những suy ngẫm, nhận xét mang tính cá nhân. Đặc biệt, trong phóng sự văn học, quan điểm riêng của tác giả thường được thể hiện một cách rõ nét.
– Do khoảng cách về thời gian so với thời điểm xảy ra sự kiện, hồi kí không được ghi lại hàng ngày như nhật kí, mà dựa vào hồi ức và cảm nhận cá nhân của người viết. Mặc dù mang tính cá nhân, hồi kí vẫn cần đảm bảo độ chính xác, trung thực về các yếu tố như sự kiện, nhân vật, thời gian và địa điểm. Những hồi kí do các nhân vật có ảnh hưởng lớn trong xã hội như chính khách, nhà khoa học, nghệ sĩ nổi tiếng,... ghi lại thường trở thành nguồn tư liệu có giá trị cao về mặt lịch sử và xã hội.
2. Tính phi hư cấu và một số thủ pháp nghệ thuật trong nhật kí, phóng sự, hồi kí
– Mang nhiệm vụ phản ánh những sự kiện có thật trong đời sống, các thể loại như nhật kí, phóng sự và hồi kí đều hòa quyện giữa yếu tố phi hư cấu với những thủ pháp nghệ thuật như trần thuật, miêu tả,… nhằm tăng tính hấp dẫn và chiều sâu cho nội dung.
+ Tính phi hư cấu:
+ Việc kết hợp giữa nghệ thuật miêu tả và trần thuật góp phần làm nổi bật hình ảnh con người và diễn biến sự kiện trong tác phẩm một cách sinh động, chân thực. Sự đan xen giữa chi tiết thực tế và cảm xúc, quan điểm cá nhân của người viết khiến các thể loại như nhật kí, phóng sự hay hồi kí không chỉ đơn thuần truyền tải thông tin, mà còn hàm chứa chiều sâu tư tưởng. Khi đọc những tác phẩm này, người đọc không chỉ nắm bắt được các sự kiện đã diễn ra mà còn cảm nhận được những vấn đề có ý nghĩa xã hội rộng lớn, đồng thời hiểu hơn về hoàn cảnh sống, tính cách và số phận của các nhân vật được nhắc đến.
– Ở thể nhật kí:
Ví dụ: Nhật kí Đặng Thùy Trâm là tập hợp những ghi chép thường nhật của nữ bác sĩ Đặng Thùy Trâm, phản ánh chân thực cuộc sống và tâm tư nơi chiến trường ác liệt trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ. Tương tự, nhật kí Một lít nước mắt ghi lại những suy nghĩ và trải nghiệm đầy xúc động của Ki-tô A-ya – một nữ sinh trung học người Nhật Bản đang phải chống chọi với căn bệnh hiểm nghèo.
– Ở thể phóng sự:
Ví dụ: Trong phóng sự Khúc tráng ca nhà giàn, nhà báo Xuân Ba đã tái hiện một cách sinh động và xúc động cuộc sống đầy gian truân, thử thách, song cũng thấm đẫm niềm tự hào của những cán bộ, chiến sĩ đang làm nhiệm vụ trên các nhà giàn thuộc vùng biển Trường Sa.
– Ở thể hồi kí:
Ví dụ: Trong hồi kí Điện Biên Phủ – điểm hẹn lịch sử, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã kể lại toàn bộ quá trình diễn ra chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ năm 1954, trong đó ông chia sẻ về “Quyết định khó khăn nhất” liên quan đến việc lựa chọn phương châm tác chiến mà ông đã thực hiện.
