Lí thuyết - Văn minh Chăm-pa SVIP

1. Cơ sở hình thành 

a) Điều kiện tự nhiên 

b) Dân cư và xã hội

* Dân cư: Chủ nhân của văn minh Chăm-pa là những cư dân bản địa nói tiếng Môn cổ, kết hợp với bộ phận cư dân nói tiếng Mã Lai - Đa đảo.

* Xã hội: 

- Xã hội có sự phân chia tầng : tăng lữ, quý tộc, thợ thủ công, dân nghèo,...

- Sự khác biệt giữa các tầng lớp thể hiện qua: uy quyền, nhà cửa, trang phục, điều kiện sinh hoạt. 

- Tăng lữ, quý tộc nắm quyền thống trị, chi phối đời sống chính trị, kinh tế, văn hoá. 

* Văn minh Chăm-pa gắn với nền văn hoá Sa Huỳnh.

Văn hóa Sa Huỳnh phát triển từ sơ kỳ đồng thau đến sơ kỳ đồ sắt, từ khoảng 3500 năm đến những thế kỷ trước sau Công nguyên. Quá trình hội tụ những nguồn gốc khác nhau đã tiến tới giai đoạn phát triển cực thịnh của văn hóa này vào khoảng 2.500 – 2.000 năm cách ngày nay. Chủ nhân của văn hóa Sa Huỳnh có quan hệ cội nguồn với các văn hóa hậu kỳ đá mới – sơ kỳ đồng thau ven biển, được coi là những người Tiền Mã Lai - Đa đảo (Proto Malayo Polynesien). 

c) Ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ:

Văn minh Chăm-pa ra đời trên cơ sở tiếp thu một số thành tựu văn minh Ấn Độ như: chữ viết, tôn giáo, tư tưởng, mô hình nhà nước,...

2. Thành tựu tiêu biểu

a) Tổ chức xã hội và Nhà nước 

* Xã hội: 

- Các cấp địa phương bao gồm: châu, huyện, làng.

- Cư dân Chăm-pa sinh sống trong các làng xóm, duy trì quan hệ cộng đồng, thân tộc. 

- Các gia đình trong làng nhận ruộng đất cày cấy và thực hiện nghĩa vụ thuế khoá, lao dịch với nhà nước. 

* Nhà nước: 

- Thời gian ra đời: khoảng thế kỉ II, sau khi lật đổ ách cai trị của nhà Hán.

- Kinh đô: Sin-ha-pu-ra (Trà Kiệu, Quảng Nam).

- Thể chế: quân chủ chuyên chế. Đứng đầu là vua, giúp việc cho vua là quan lại ở trung ương và địa phương, duy trì chế độ cha truyền con nối.  

b) Hoạt động kinh tế và đời sống vật chất 

* Hoạt động kinh tế: tương đối đa dạng

- Nông nghiệp: trồng lúa nước ở các đồng bằng lưu vực các con sôn, chăn nuôi gia súc, đánh cá.

- Thủ công nghiệp: nghề dệt, làm gốm, sản xuất gạch, luyện kim...

+ Kĩ thuật làm gốm và xây dựng đền tháp rất phát triển. 

+ Sản phẩm gốm đa dạng: tượng phù điêu trang trí kiến trúc đền tháp, gốm tráng men, gốm gia dụng,...

- Trao đổi hàng hoá với một số quốc gia hải đảo, nghề buôn bán đường biển rất phát triển.

+ Nhiều cảng biển quan trọng: Đại Chiêm (Quảng Nam), Thị Nại (Bình Định), Pan-đu-ran-ga (Phan Rang, Ninh Thuận),...

+ Các mặt hàng trao đổi: trầm hương, kì nam, ngọc trai,...

* Đời sống vật chất: 

- Lương thực, thực phẩm: gạo nếp, gạo tẻ là nguồn lương thực chính. Ngoài ra còn có các loại hạt, hải sản,...

- Trang phục: nam, nữ quấn ngang tấm vải từ lưng trở xuống, tai đeo trang sức. 

- Nhà ở: 

+ Vua: ở lầu cao. 

+ Dân thường: ở nhà sàn bằng gỗ. 

- Phương tiện di chuyển: thuyền hai đầu nhọn, có cánh buồm, phần đầu lái và mũi thuyền uốn cong. 

Vua Chăm-pa cưỡi voi (Ảnh minh hoạ)

c) Đời sống tinh thần

- Chữ viết: chữ Chăm ra đời trên cơ sở tiếp thu chữ Phạn và sử dụng phổ biến trên các văn bia, đây là loại chữ viết cổ nhất ở Đông Nam Á.

- Văn học: văn học dân gian như sử thi, thần thoại, truyền thuyết,... và văn học viết cùng song hành tồn tại. 

- Tín ngưỡng: vạn vật hữu linh, thờ sinh thực khí, thờ cúng tổ tiên,...

- Tôn giáo:

+ Ấn Độ giáo: sùng bái thần Bra-ma, Vít-xnu, Si-va. 

+ Phật giáo được truyền bá rộng rãi trong xã hội. 

+ Hồi giáo tương đối phát triển.

Tượng Bồ tát Tara (Laksmindra-Lokesvara) (Ảnh: Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng)

Đài thờ Đồng Dương (Ảnh: Nguyễn Hữu Mạnh)

- Âm nhạc, ca múa nhạc phát triển: múa Áp-sa-ra trong cung đình, đền, miếu, lễ hội. 

- Tư duy thẩm mĩ và sáng tạo thể hiện qua các công trình kiến trúc, điêu khắc, chế tác trang sức. Một số công trình tiêu biểu: tháp Mỹ Khánh (Thừa Thiên Huế), Phật viện Đồng Dương (Quảng Nam), tháp Bà Pô Na-ga (Khánh Hoà), tháp Cánh Tiên, Dương Long (Bình Định), Thánh địa Mỹ Sơn (Quảng Nam),...

Toàn cảnh khu Thánh địa Mỹ Sơn (Ảnh: sưu tầm)