Lý thuyết Bài 16. Công cuộc xây dựng đất nước thời Trần (1226-1400) SVIP

1. Sự thành lập nhà Trần

- Cuối thế kỷ XII, nhà Lý dần suy yếu, không còn đủ sức để đối phó với các thế lực chống đối, nhà Lý phải nhờ đến nhà Trần để giải quyết vấn đề này.

- Tháng 1 năm 1226, vị vua cuối cùng của nhà Lý (Lý Chiêu Hoàng), phải nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh. => Chính thức đánh dấu sự kết thúc của nhà Lý và sự ra đời của nhà Trần.

Hình 1. Một góc cổ kính tại Đền Trần Nam Định

2. Tình hình chính trị

a. Tổ chức bộ máy nhà nước:

- Nhà Trần xây dựng bộ máy hành chính theo chế độ quân chủ trung ương tập quyền. Cấu trúc gồm ba cấp:

+ Triều đình: do vua đứng đầu.

+ Đơn vị hành chính trung gian: bao gồm lộ, phủ, huyện, châu.

+ Cấp cơ sở: là hương, xã.

- Các vua Trần thường trị vì một thời gian rồi nhường ngôi cho con mình và giữ chức Thái Thượng hoàng để cùng quản lý đất nước.

- Nhà Trần cũng thực hiện chế độ hôn nhân trong dòng họ để củng cố quyền lực của gia tộc.

b. Quân đội:

- Quân đội nhà Trần gồm ba phần chính:

+ Cấm quân: bảo vệ kinh thành.

+ Biên quân: bảo vệ biên giới.

+ Lộ quân: đóng ở các lộ.

- Nhà Trần thực hiện chính sách "Ngụ binh ư nông" giúp quân đội vừa sẵn sàng chiến đấu, vừa góp phần phát triển nông nghiệp.

c. Luật pháp: Đề cao sự nghiêm minh

- Năm 1341, nhà Trần đã ban hành bộ Quốc triều hình luật, quy định rõ ràng các điều khoản về hành vi, tội phạm và hình phạt.

d. Đối ngoại:

- Nhà Trần theo chính sách ngoại giao hòa hiếu với các quốc gia lân cận như vương triều phương Bắc, Chăm-pa, Chân Lạp, Ai Lao,… thiết lập giao thương và nhận cống vật từ các quốc gia bạn.

3. Tình hình kinh tế

a. Nông nghiệp:

- Chú trọng phát triển nông nghiệp.

- Các chính sách như khai hoang mở rộng đất canh tác, đắp đê, và xây dựng công trình thủy lợi đã giúp nông nghiệp Đại Việt phát triển mạnh mẽ.

b. Thủ công nghiệp:

- Xưởng thủ công nhà nước vẫn được tiếp tục duy trì: sản xuất vũ khí, đúc tiền, đóng thuyền,...

- Các ngành thủ công dân gian như làm gốm, rèn sắt, đúc đồng, dệt vải lụa cũng phát triển mạnh.

Hình 2. Thống gốm hoa nâu di vật của nhà Trần (1225-1400)

c. Thương nghiệp:

- Thương nghiệp phát triển, đặc biệt là hoạt động buôn bán quốc tế.

- Các cảng như Vân Đồn (Quảng Ninh), Hội Thống (Nghệ An-Hà Tĩnh) thu hút các thuyền buôn từ nước ngoài.

- Gốm sứ Đại Việt trở thành mặt hàng xuất khẩu nổi bật.

4. Tình hình xã hội

- Xã hội thời Trần vẫn có sự phân hóa rõ rệt:

+ Quý tộc và quan lại: Nắm trong tay quyền lực lớn, sở hữu nhiều điền trang thái ấp.

+ Địa chủ: Ngày càng gia tăng nhờ sự phát triển của ruộng đất tư nhân.

+ Nông dân, thợ thủ công, thương nhân: Là lực lượng lao động chủ yếu và đông đảo nhất trong xã hội.

+ Nô tì: Là tầng lớp thấp nhất, phục vụ trong gia đình quý tộc, quan lại, địa chủ.

=> Cuối thời Trần, mâu thuẫn giữa nông dân nghèo, tá điền, nô tì với địa chủ, quý tộc ngày càng tăng, dẫn đến các cuộc khởi nghĩa nổ ra ở nhiều nơi.

5. Tình hình văn hóa

a. Tư tưởng và tôn giáo:

- Các tôn giáo như Nho giáo, Phật giáo, Đạo giáo đều được coi trọng. Nhiều nhà nho như Chu Văn An, Trương Hán Siêu giữ những vị trí quan trọng trong triều đình. Phật giáo được mọi tầng lớp trong xã hội tôn sùng.

- Tín ngưỡng thờ tổ tiên và các anh hùng dân tộc vẫn rất phổ biến.

Hình 3. Tượng thờ Chu Văn An tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám

b. Giáo dục:

- Năm 1253, Quốc Tử Giám được mở rộng, con cái thường dân có sức học xuất sắc sẽ được tham giá học.

- Các trường học công và tư cũng xuất hiện rộng rãi, trong đó nổi bật là trường Huỳnh Cung (Hoàng Mai, Hà Nội) do Chu Văn An sáng lập.

c. Văn học và nghệ thuật:

- Văn học thời Trần phát triển mạnh với nhiều tác phẩm nổi tiếng như: Hịch tướng sĩ (Trần Quốc Tuấn), Phú sông Bạch Đằng (Trương Hán Siêu),...

- Các công trình kiến trúc tôn giáo xuất hiện khá nhiều như tháp Phổ Minh (Nam Định), tháp Bình Sơn (Vĩnh Phúc), và chùa Thái Lạc (Hưng Yên).

- Nghệ thuật biểu diễn như chèo, tuồng, hát xẩm, múa rối phát triển mạnh mẽ.

d. Khoa học - Kỹ thuật:

- Sử học: Bộ Đại Việt sử ký của Lê Văn Hưu là bộ sử đầu tiên của Đại Việt.

- Thiên văn học: Đặng Lộ chế tạo "Lung linh nghi" để đo đạc và tính toán thiên văn.

- Y học: Thiền sư Tuệ Tĩnh là người đầu tiên xây dựng nền y học truyền thống của Việt Nam.

- Quân sự: Trần Quốc Tuấn biên soạn Binh thư yếu lược, một tác phẩm quan trọng trong quân sự.

Hình 4. Tháp Phổ Minh (Nam Định)