Lý thuyết Bài 17. Việt Nam đầu thế kỉ XX SVIP

I. Tác động của cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất của thực dân Pháp đối với xã hội Việt Nam

- Sau khi hoàn thành cơ bản công cuộc bình định quân sự ở Việt Nam, thực dân Pháp tiến hành cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất (1897 - 1914) nhằm khai thác tài nguyên và củng cố quyền lực.

- Thực dân Pháp đầu tư ở nhiề lĩnh vực, đặc biệt là khai mỏ, giao thông, nông nghiệp nhằm thu về nguồn lợi cho chính quốc.

a. Về chính trị: Quyền lực nằm trong tay người Pháp, giữ chức toàn quyền Đông Dương​. Một bộ phận địa chủ phong kiến bị biến thành tay sai cho chính quyền thực dân, trở thành công cụ thống trị và bóc lột.

Hình 3. Hai viên Cai đội người Việt - Tay sai phong kiến của Pháp

b. Về kinh tế:

+ Phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa du nhập vào Việt Nam.

+ Chiếm đoạt ruộng đất, lập các đồn điền để trồng lúa và cây công nghiệp (cà phê, cao su, thuốc lá,...).

+ Tập trung khai thác mỏ, xây dựng một số nhà máy và xí nghiệp phục vụ cho nhu cầu của chính quyền thực dân, như xi măng, điện, nước, xay xát gạo,...

+ Pháp nắm độc quyền thị trường Việt Nam và tăng cường bóc lột qua các loại thuế và các loại thuế mới.

+ Mở rộng các tuyến giao thông như đường bộ, đường sắt, đường thủy và các cảng biển.

+ Việt Nam trở thành nơi cung cấp tài nguyên thiên nhiên, sức lao động rẻ mạt và thị trường tiêu thụ hàng hóa của Pháp. => Kinh tế Việt Nam phát triển chậm, lạc hậu và lệ thuộc vào nền kinh tế Pháp.

Hình 2. Khai thác than tại Quảng Ninh thời Pháp thuộc

c. Về văn hóa - giáo dục:

+ Văn hóa phương Tây du nhập mạnh mẽ, ảnh hưởng đến lối sống, trình độ học thức và tư duy của xã hội Việt Nam.

+ Bộ phân tri thức Nho học có sự chuyển biến về nhân thức: Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh,...

+ Cơ cấu xã hội thay đổi, với số lượng nông dân chiếm đa số và cuộc sống nghèo khổ. Các tầng lớp mới như tiểu tư sản, học sinh, sinh viên, công nhân gia tăng, đặc biệt tập trung ở các cơ sở kinh tế chủ chốt của Pháp.

Hình 4. Ga Hà Nội năm 1900

=> Chuyển biến kinh tế, xã hội dẫn đến sự xâm nhận của các trào lưu tư tưởng bên ngoài vào, làm xuất hiện phong trào yêu nước mang tính chất tư sản ở Việt Nam (10 năm đầu thế kỉ XX).

II. Hoạt động yêu nước của Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh

1. Phan Bội Châu:

- Phan Bội Châu chủ trương yêu nước theo khuynh hướng dân chủ tư sản, chủ trương dùng bạo lực đánh Pháp, giành lại độc lập dân tộc.

- Năm 1883: Sáng tác bài hịch Bình Tây thu Bắc cổ vũ tinh thần nhân dân chống Pháp.

- Năm 1904: Phan Bội Châu cùng các nhà yêu nước thành lập Hội Duy Tân, mục đích đấu tranh để lập nước Việt Nam độc lập.

- Năm 1905 - 1908: Phan Bội Châu sang Nhật Bản để nhờ sự giúp đỡ nhằm đánh đuổi thực dân Pháp. Hội Duy tân phát động phong trào Đông Du, đưa thanh niên yêu nước sang Nhật Bản học tập.

- Năm 1912 - 1913: Thành lập Việt Nam Quang phục hội với mục tiêu "Đánh đuổi Pháp, khôi phục Việt Nam, thành lập Cộng hòa Dân quốc Việt Nam". Quang phục hội tổ chức các cuộc ám sát các quan chức thực dân, tay sai.

Hình 5. Chân dung cụ Phan Bội Châu

2. Phan Châu Trinh:

- Phan Châu Trinh là nhà yêu nước tiêu biểu, đại diện cho xu hướng cải cách, canh tân đất nước.

- Năm 1905: Ông tiến hành tìm kiếm những người chung chí hướng trên cả nước.

- Năm 1906: Phan Châu Trinh cùng nhóm sĩ phu tiến bộ mở cuộc vận động Duy tân ở Trung Kỳ, với chủ trương dựa vào Pháp để cải cách, nhằm "khai dân trí, chấn dân khí, hậu dân sinh".

- Vận động mở mang công thương nghiệp, phát triển sản xuất, mở trường học kiểu mới, đả phá hủ tục lạc hậu, đề xướng cải cách xã hội, phong trào trở thành chất xúc tác cho phong trào chống sưu thuế ở Trung Kỳ năm 1908.

- Phong trào bị đàn áp mạnh mẽ, nhiều nhà yêu nước bị bắt, trong đó có Phan Châu Trinh, và phong trào tan rã.

Hình 6. Chân dung cụ Phan Châu Trinh

III. Buổi đầu hoạt động cứu nước của Nguyễn Tất Thành

1. Bối cảnh:

- Nguyễn Tất Thành (Hồ Chí Minh) sinh ngày 19 - 5 - 1890, trong một gia đình nhà nho yêu nước ở huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An.

- Trong hoàn cảnh đất nước mất chủ quyền và các cuộc đấu tranh của nhân dân không đạt kết quả, Nguyễn Tất Thành khâm phục các nhà yêu nước trước đó nhưng không tán thành phương pháp đấu tranh của họ. Người quyết định tìm kiếm con đường cứu nước mới cho dân tộc.

2. Hoạt động:

- Năm 1908 - 1911: Tham gia biểu tình chống thuế ở Trung Kì, dạy học ở Trường Dục Thanh.

- Ngày 5 - 6 - 1911: Nguyễn Tất Thành xin làm phụ bếp trên tàu buôn của Pháp, bắt đầu hành trình ra nước ngoài. Ông đi qua nhiều quốc gia ở châu Âu, châu Phi và châu Mỹ.

Hình 7. Bến cảng Nhà Rồng

- Năm 1917: Nguyễn Tất Thành trở lại Pháp, làm nhiều nghề để kiếm sống, tham gia vào Hội những người Việt Nam yêu nước và phong trào công nhân Pháp.

- Thắng lợi của Cách mạng tháng Mười Nga (1917) ảnh hưởng mạnh mẽ đến tư tưởng của Nguyễn Tất Thành.

=> Những hoạt động yêu nước trong thời gian này là điều kiện quan trọng để Nguyễn Tất Thành xác định con đường yêu nước đúng đắn cho dân tộc Việt Nam.