Lý thuyết Bài 18. Phong trào kháng chiến chống Pháp trong những năm 1885-1896 SVIP

1. Một số cuộc khởi nghĩa tiêu biểu trong phong trào Cần vương

a. Phong trào Cần vương bùng nổ

- Hoàn cảnh:

+ Sau Hiệp ước Pa-tơ-nốt (1884), thực dân Pháp đã gần như hoàn thành việc xâm lược Việt Nam. Tuy nhiên, một bộ phận quan lại trong triều đình Huế, đặc biệt là Tôn Thất Thuyết, cùng với sự ủng hộ mạnh mẽ từ nhân dân và các quan lại địa phương, vẫn quyết tâm chống Pháp và giành lại độc lập cho đất nước.

Hình 1. Phụ chính đại thần Tôn Thất Thuyết

+ Sau khi cuộc phản công tại Kinh thành Huế (5 - 7 - 1885) của phái chủ chiến thất bại, Tôn Thất Thuyết đã đưa vua Hàm Nghi ra Tân Sở (Quảng Trị) để tránh sự truy đuổi của quân Pháp.

Hình 2. Cựu hoàng Hàm Nghi

+ Ngày 13 - 7 - 1885, Tôn Thất Thuyết đã thay mặt vua Hàm Nghi ban Dụ Cần vương, kêu gọi toàn thể nhân dân khởi nghĩa chống Pháp để cứu nước. Phong trào Cần vương chính thức bùng nổ và kéo dài cho đến cuối thế kỷ XIX.

b. Một số cuộc khởi nghĩa tiêu biểu

✽ Khởi nghĩa Bãi Sậy (1883 - 1892)

- Thời gian: 1883 - 1892

- Lãnh đạo: Đinh Gia Quế và Nguyễn Thiện Thuật

- Địa bàn hoạt động: Vùng bãi sậy ở phủ Khoái Châu (Hưng Yên), sau đó mở rộng ra các tỉnh Hải Dương, Bắc Ninh, Quảng Ninh,...

- Diễn biến chính:

+ Nghĩa quân nhiều lần đánh bại các đợt tấn công và càn quét của quân Pháp, từng bước mở rộng địa bàn hoạt động.

+ Năm 1888, Pháp tăng cường càn quét, nghĩa quân suy yếu dần.

- Kết quả: Khởi nghĩa thất bại vào cuối năm 1892.

Hình 3. Văn chỉ Bình Dân, xã Tân Dân, huyện Khoái Châu, Hưng Yên- nơi đây đã từng là đại bản doanh của nghĩa quân Bãi Sậy (Bộ văn hóa xếp hạng di tích Lịch sử - Văn hóa năm 1962)

✽Khởi nghĩa Hương Khê (1885 - 1896)

- Thời gian: 1885 - 1896

- Lãnh đạo: Phan Đình Phùng, Cao Thắng

- Địa bàn hoạt động: Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình

- Diễn biến chính:

+ 1885 - 1888: Nghĩa quân xây dựng lực lượng và căn cứ, chế tạo súng trường theo mẫu của Pháp.

+ 1888 - 1896: Nghĩa quân bước vào giai đoạn chiến đấu quyết liệt, đẩy lùi nhiều cuộc hành quân của quân Pháp.

- Kết quả: Sau khi Phan Đình Phùng hy sinh (12 - 1895), khởi nghĩa suy yếu và tan rã vào năm 1896.

Hình 4. Tượng đài Phan Đình Phùng

✽Khởi nghĩa Ba Đình (1886 - 1887)

- Thời gian: 1886 - 1887

- Lãnh đạo: Phạm Bành và Đinh Công Tráng

- Địa bàn hoạt động: Ba làng Mậu Thịnh, Thượng Thọ, Mỹ Khê (nay thuộc xã Ba Đình, huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hóa)

- Diễn biến chính:

+ Nghĩa quân xây dựng căn cứ chống giặc tại ba làng trên. Lực lượng tham gia gồm cả người Kinh, người Mường, người Thái.

+ Tháng 1 - 1887, quân Pháp tập trung lực lượng tấn công, nghĩa quân rút lên căn cứ Mã Cao (Thanh Hóa).

- Kết quả: Khởi nghĩa thất bại.

Hình 5. Nghĩa quân cuộc Khởi nghĩa Ba Đình bị bắt

2. Khởi nghĩa nông dân Yên Thế (1884 - 1913)

a. Nguyên nhân

- Khi Pháp mở rộng phạm vi chiếm đóng ở Bắc Kỳ, Yên Thế trở thành mục tiêu bình định của thực dân Pháp.

- Năm 1884, khởi nghĩa Yên Thế bùng nổ với mục tiêu giữ đất, bảo vệ làng xã và chống lại sự xâm lược của Pháp. Lãnh đạo cuộc khởi nghĩa là Hoàng Hoa Thám (Đề Thám).

Hình 6. Hoàng Hoa Thám (1858 - 1913)

b. Diễn biến chính

- Năm 1890, nghĩa quân đã nhiều lần đánh bại các cuộc tấn công của quân Pháp và làm chủ vùng Yên Thế, mở rộng ra cả phủ Lạng Thương và tỉnh Bắc Giang.

- Sau 2 lần giảng hòa, từ năm 1909, Pháp lại mở cuộc vây ráp quy mô lớn, dập tắt dần khởi nghĩa. Nghĩa quân bị thiệt hại nặng.

- Tháng 2 - 1913, Đề Thám bị tay sai của Pháp ám sát. Khởi nghĩa suy yếu rồi tan rã.

Hình 7. Nhóm nghĩa quân người Mán dưới quyền thủ lĩnh Phạm Quế Thắng ở Vũ Nhai

c. Kết quả và ý nghĩa

- Kết quả: Khởi nghĩa thất bại.

- Ý nghĩa:

+ Khởi nghĩa Yên Thế thể hiện tinh thần yêu nước và lòng quyết tâm chống Pháp của nhân dân Việt Nam.

+ Góp phần làm chậm quá trình bình định của thực dân Pháp ở Bắc Kỳ.

+ Để lại nhiều bài học kinh nghiệm quý giá cho các cuộc đấu tranh yêu nước sau này.