Sinh sản ở động vật SVIP

I. SINH SẢN VÔ TÍNH Ở ĐỘNG VẬT

1. Phân đôi

Một cá thể mẹ phân đôi thành hai cá thể có kích thước gần bằng nhau.

- Gặp nhiều ở Ruột khoang (hải quỳ, san hô,...), vi khuẩn và động vật nguyên sinh.

Sinh sản phân đôi ở trùng giày

2. Nảy chồi

Chồi mọc ra từ cơ thể mẹ, lớn dần lên, sau đó tách ra thành cơ thể mới.

- Có ở Bọt biển, Ruột khoang.

Sinh sản nảy chồi ở thuỷ tức

3. Phân mảnh

Cơ thể mới phát triển từ mảnh tách ra từ cơ thể mẹ.

- Có ở Giun dẹp, Bọt biển, sao biển.

Sinh sản phân mảnh ở sao biển

4. Trinh sinh

Cơ thể mới phát triển từ trứng không được thụ tinh.

- Có ở các loài chân đốt như ong, kiến, rệp. Một số loài Cá, Lưỡng cư, Bò sát cũng sinh sản theo cách này.

- Thường xen kẽ với sinh sản hữu tính.

Sinh sản trinh sinh ở ong

II. SINH SẢN HỮU TÍNH Ở ĐỘNG VẬT

1. Các hình thức sinh sản hữu tính

Các hình thức sinh sản hữu tính là đẻ trứng, đẻ trứng thai và thai sinh.

2. Quá trình sinh sản hữu tính ở người

Quá trình sinh sản hữu tính ở người gồm 4 giai đoạn: Hình thành giao tử, thụ tinh, phát triển phôi thai và đẻ con.

a. Hình thành tinh trùng và trứng

- Quá trình sinh tinh:

+ Xảy ra trong ống sinh tinh của hai tinh hoàn.

+ Từ tinh nguyên bào, qua nguyên phân và giảm phân → Tinh trùng.

+ Thời gian sản sinh tinh trùng: Khoảng 64 ngày.

+ Hai tinh hoàn có khả năng sinh sản khoảng 120 triệu tinh trùng mỗi ngày.

Quá trình sinh tinh ở tinh hoàn

- Quá trình sinh trứng:

+ Diễn ra trong hai buồng trứng của nữ giới.

+ Buồng trứng của trẻ sơ sinh gái đã có khoảng 400000 noãn bào bậc 1, nhưng chỉ có khoảng 300 - 400 noãn bào bậc 1 phát triển thành tế bào trứng trưởng thành trong suốt cuộc đời phụ nữ.

+ Các tế bào trứng phát triển trong các nang trứng của buồng trứng. Mỗi nang trứng được cấu tạo từ một tế bào trứng (noãn bào), nhiều tế bào hạt và tế bào vỏ nang.

+ Bắt đầu từ tuổi dậy thì cho đến khi mãn kinh, cứ khoảng 28 ngày thì có một nang trứng chín và trứng rụng.

Quá trình sinh trứng ở buồng trứng

b. Thụ tinh

- Là sự kết hợp giữa tinh trùng đơn bội (n) và tế bào trứng đơn bội (n) tạo thành hợp tử lưỡng bội (2n).

Quá trình thụ tinh hình thành hợp tử

- Khi một tinh trùng đã gắn được vào thụ thể trên màng sinh chất của tế bào trứng sẽ gây ra phản ứng vỏ → Ngăn không cho các tinh trùng khác xâm nhập vào tế bào trứng.

- Thụ tinh diễn ra trong ống dẫn trứng, tại 1/3 ống dẫn trứng tính từ loa vòi trứng.

c. Phát triển phôi thai

- Sau khi trứng thụ tinh với tinh trùng tạo thành hợp tử. Hợp tử phân bào liên tiếp trên đường di chuyển về phía tử cung và làm tổ. 

- Trong 8 tuần đầu, các tế bào hợp tử phân chia và phân hoá tạo thành mô và cơ quan nên gọi là giai đoạn phôi.

- Sau giai đoạn phôi là giai đoạn hoàn thiện các cơ quan nên gọi là giai đoạn thai.

- Giai đoạn phôi thai diễn ra trong cơ thể người mẹ kéo dài khoảng 9 tháng 10 ngày và được nuôi dưỡng nhờ máu mẹ qua nhau thai.

Quá trình phát triển phôi thai

d. Đẻ con

- Ở người, con được sinh ra sau khoảng 9 tháng 10 ngày phát triển trong tử cung người mẹ.

- Trong quá trình sinh con, não bộ tiết ra hormone oxytocin để kích thích tử cung co bóp, tử cung tiết ra hormone prostagladin để hỗ trợ oxytocin làm co bóp mạnh hơn và đẩy thai nhi ra ngoài.

Cơ chế sinh con

3. Cơ chế điều hoà sinh sản

a. Cơ chế điều hoà sinh tinh 

Cơ chế điều hoà sinh tinh: Vùng dưới đồi tiết GnRH → Kích thích tuyến yên tiết FSH và LH → Theo đường máu đến tinh hoàn → Kích thích sinh tinh trùng → Tế bào kẽ (tinh hoàn) tiết testosterone → Ức chế lên vùng dưới đồi và tuyến yên → Giảm tiết GnRH, FSH và LH.

Cơ chế điều hoà sinh tinh tinh

b. Cơ chế điều hoà sinh trứng

Cơ chế điều hoà sinh tinh: Vùng dưới đồi tiết GnRH → Kích thích tuyến yên tiết FSH và LH → Theo đường máu đến buồng trứng → Kích thích nang trứng phát triển, tăng tiết estrogen và bắt đầu chín → Trứng rụng, hình thành thể vàng → Thể vàng tăng tiết progesterone và estrogen → Ức chế lên vùng dưới đồi và tuyến yên → Giảm tiết GnRH, FSH và LH.

Cơ chế điều hoà sinh trứng

c. Ảnh hưởng của thần kinh và môi trường sống đến quá trình sinh tinh và sinh trứng

Một số nguyên nhân dẫn đến việc suy giảm khả năng sản xuất tinh trùng ở nam giới và rối loạn chu kì kinh nguyệt ở nữ giới:

- Căng thẳng, lo âu, sợ hãi kéo dài hay trầm cảm gây ra sự mất cân bằng hormone trong cơ thể.

- Chế độ ăn uống không hợp lí, suy dinh dưỡng hoặc béo phì có thể dẫn đến rối loạn trao đổi chất.

- Sử dụng trang phục không phù hợp (quá chật, quá bó sát,...).

- Các thói quen xấu như lười vận động; nghiện thuốc lá, rượu, ma túy,...

III. ỨNG DỤNG

1. Một số biện pháp điều khiển số con ở động vật

a. Thụ tinh nhân tạo

b. Thay đổi yếu tố môi trường

c. Nuôi cấy phôi

2. Một số biện pháp điều khiển giới tính ở động vật

- Sử dụng các kĩ thuật như lọc, li tâm, điện di → Tách tinh trùng thành hai loại, một loại chỉ có nhiễm sắc thể giới tính X và loại kia chỉ có nhiễm sắc thể giới tính Y.

- Nuôi cá rô phi bột bằng 17-methyltestosterone phối hợp vitamin C sẽ tạo ra 90% cá rô phi đực - cho kích thước lớn, nhiều thịt và lớn nhanh hơn.

- Chiếu tia tử ngoại lên tằm sẽ tạo ra nhiều tằm đực hơn, giúp nâng cao hiệu quả kinh tế do tằm đực cho nhiều tơ hơn so với tằm cái.

Con người có thể thông qua một số phương pháp như sử dụng hormone, chất kích thích, điều khiển yếu tố môi trường, nuôi cấy phôi, thụ tinh nhân tạo,... để điều khiển số con hoặc giới tính của động vật.

3. Một số thành tựu thụ tinh trong ống nghiệm

Thụ tinh trong ống nghiệm là phương pháp cho trứng và tinh trùng thụ tinh trong ống nghiệm để tạo ra phôi, sau đó phôi được chuyển vào buồng tử cung của phụ nữ để làm tổ và phát triển thành thai nhi.

Thụ tinh trong ống nghiệm

4. Sinh đẻ có kế hoạch ở người và các biện pháp tránh thai

Sinh đẻ có kế hoạch là điều chỉnh số con, thời điểm sinh con và khoảng cách sinh con sao cho phù hợp với việc nâng cao chất lượng cuộc sống của mỗi cá nhân, gia đình và xã hội.

a. Sinh đẻ có kế hoạch là gì?

- Mỗi cặp vợ chồng nên có 2 con. Phụ nữ đẻ nhiều con thường có cơ tử cung chùng nhão, dễ bị sa tử cung, dễ mắc bệnh phụ khoa, tỉ lệ tử vong ở mẹ tăng theo tuổi và số lần đẻ.

- Phụ nữ không nên đẻ sớm: Trước 18 tuổi, tử cung chưa phát triển hoàn chỉnh về cấu tạo và chức năng nên phôi thai phát triển không thuận lợi, khi sinh con dễ bị rách cổ tử cung, vỡ tử cung, viêm tử cung, tỉ lệ đẻ khó,...

- Phụ nữ không nên đẻ muộn: Phụ nữ sinh con sau 35 tuổi được coi là đẻ muộn.

- Phụ nữ không nên đẻ dày: Khoảng cách sinh con kế tiếp nhau không nên dưới 3 năm.

b. Các biện pháp tránh thai 

- Sử dụng biện pháp tránh thai giúp phụ nữ tránh được việc phá thai hoặc sinh con ngoài ý muốn, đồng thời giúp giữ gìn sức khoẻ và hạnh phúc gia đình.

Một số biện pháp tránh thai