TRI THỨC NGỮ VĂN
1. Tìm hiểu về văn bản văn học
– Văn bản văn học là một hình thái nghệ thuật ngôn từ, hình thành từ hoạt động sáng tạo của chủ thể nghệ sĩ – có thể là cá nhân hoặc tập thể. Đây là đơn vị cơ sở có tính hoàn chỉnh và độc lập trong đời sống văn học, đồng thời phản ánh tư duy nghệ thuật cũng như thế giới quan của chủ thể sáng tác.
– Văn bản văn học tồn tại dưới hai phương thức chính: truyền khẩu (truyền miệng) và văn bản hóa (dưới dạng chữ viết). Xét về dung lượng, các văn bản này có thể rất ngắn gọn – chỉ một vài dòng hay một câu (ví dụ như ca dao, tục ngữ) – hoặc có thể đạt đến quy mô lớn với hàng vạn câu, hàng nghìn trang (như sử thi, trường thiên tiểu thuyết,...), phản ánh sự đa dạng về hình thức và nội dung trong nền văn học.
– Về cấu trúc nội tại, văn bản văn học là một chỉnh thể nghệ thuật đa tầng, bao gồm sự kết hợp giữa các yếu tố thuộc bình diện nội dung (như đề tài, chủ đề, nhân vật, cảm hứng chủ đạo, tư tưởng nghệ thuật,...) và bình diện hình thức (ngôn ngữ nghệ thuật, hệ thống hình ảnh, thể loại, các thủ pháp tu từ,...). Sự hòa quyện giữa hai bình diện này tạo nên giá trị thẩm mỹ và chiều sâu nghệ thuật của tác phẩm.
– Văn bản văn học, bên cạnh chức năng thẩm mỹ, còn thực hiện các chức năng xã hội như phản ánh hiện thực, thể hiện tư tưởng – tình cảm, giáo dục đạo đức, và góp phần định hình tư duy, nhân sinh quan của người tiếp nhận. Đây chính là yếu tố khiến văn bản văn học không chỉ đơn thuần là sản phẩm nghệ thuật mà còn là một thực thể văn hóa có sức lan tỏa trong đời sống tinh thần cộng đồng.
– Văn bản văn học: Lặng lẽ Sa Pa – Nguyễn Thành Long; Mùa xuân nho nhỏ – Thanh Hải; Cô bé bán diêm – An-đéc-xen (Đan Mạch); Rô-mê-ô và Giu-li-ét – Sếch-xpia;...
2. Tìm hiểu về hình thức nghệ thuật của văn bản văn học
Bạn đến chơi nhà
Đã bấy lâu nay bác tới nhà.
Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa.
Ao sâu nước cả, khôn chài cá,
Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà.
Cải chửa ra cây, cà mới nụ,
Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa.
Đầu trò tiếp khách, trầu không có,
Bác đến chơi đây, ta với ta.
(Nguyễn Khuyến)
Như vậy:
Hình thức nghệ thuật trong văn bản văn học được hiểu là phương thức tổ chức và liên kết các yếu tố như bố cục, kết cấu, ngôn ngữ, biện pháp tu từ, nhịp điệu, vần,... nhằm tạo nên một chỉnh thể nghệ thuật thống nhất và hài hòa, góp phần thể hiện nội dung tư tưởng và giá trị thẩm mỹ của tác phẩm.
3. Tìm hiểu về kết cấu của bài thơ
--> Tất cả những yếu tố trên đều thuộc về kết cấu của bài thơ, sự gắn bó chặt chẽ giữa các yếu tố, góp phần thể hiện một cách tốt nhất chủ đề của văn bản.
Như vậy:
Kết cấu bài thơ là sự tổ chức chặt chẽ và linh hoạt giữa các yếu tố nội dung và hình thức trong toàn bộ tác phẩm, nhằm tạo nên tính hoàn chỉnh và khả năng biểu đạt tối ưu chủ đề cũng như tư tưởng nghệ thuật của bài thơ. Kết cấu này được thể hiện qua nhiều phương diện khác nhau: (1) lựa chọn thể thơ phù hợp; (2) cách thức sắp xếp các phần hoặc khổ thơ theo một trật tự logic, tạo nên bố cục hợp lý; (3) sự phát triển liền mạch của dòng cảm xúc; (4) sự kết hợp hài hòa giữa vần điệu, nhịp thơ, hình ảnh nghệ thuật và các biện pháp tu từ,... góp phần xây dựng chiều sâu và sức biểu cảm cho tác phẩm.
4. Tìm hiểu về ngôn ngữ thơ
Ô hay buồn vương cây ngô đồng
Vàng rơi! Vàng rơi: Thu mênh mông.
( Bích Khê, Tì bà)
Nét đặc sắc của hai dòng thơ:
– Cách gieo vần chân (đồng/mông).
– Sử dụng toàn thanh bằng trong cả hai dòng thơ.
--> Gợi lên nỗi buồn mơ hồ, phảng phất, miên man, trải dài trong không gian mênh mông nhuốm màu thu. Nỗi buồn không trĩu nặng mà như vương đâu đây, lan toả trong không gian.
--> Nội dung của một bài thơ được thể hiện qua ý nghĩa của từ ngữ và âm thanh, nhịp điệu của từ ngữ.
Như vậy:
Ngôn ngữ thơ thường súc tích, giàu hình ảnh và mang tính gợi cảm cao, ít miêu tả trực tiếp mà thiên về khơi gợi liên tưởng. Đặc điểm nổi bật của nó là tính nhạc – thể hiện qua vần, nhịp, thanh điệu, phép đối… giúp tạo nên một cấu trúc nghệ thuật riêng biệt. Thế giới nội tâm của người làm thơ không chỉ được biểu đạt qua nghĩa của từ mà còn qua âm thanh và nhịp điệu của từ ngữ, làm tăng chiều sâu ý nghĩa cho bài thơ. Chính nhờ đó, thơ dễ gây rung động và in dấu sâu trong tâm hồn người đọc.
