TRI THỨC NGỮ VĂN
1. Tiểu thuyết hiện đại
a. Tiểu thuyết
– Tiểu thuyết:
+ Là loại tác phẩm tự sự quy mô lớn.
+ Có thể thể hiện các nội dung một cách đa dạng.
+ Bao quát một phạm vi hiện thực rất rộng, thậm chí trên nhiều không gian, thời gian khác nhau.
+ Thường dành sự chú ý đặc biệt cho đời tư hay số phận của con người cá nhân.
– Từ khi xuất hiện với những hình thức sơ khai trong thời cổ đại, tiểu thuyết đã không ngừng phát triển theo nhiều hướng khác nhau, chịu ảnh hưởng bởi các yếu tố lịch sử, xã hội, văn hóa và thẩm mỹ đặc thù của từng thời kỳ. Bước sang giai đoạn cận đại và hiện đại, tiểu thuyết đạt được những thành tựu quan trọng, khẳng định vị thế là một thể loại chủ lực trong đời sống văn học, đồng thời góp phần sâu sắc vào sự chuyển mình và phát triển của nhiều thể loại văn học khác.
– Tiểu thuyết có thể được viết bằng văn xuôi hoặc bằng thơ. Tuy vậy, không phải truyện thơ nào cũng được xem là tiểu thuyết, nếu như nó không thể hiện rõ câu chuyện về con người cá nhân hay thiếu những yếu tố quan trọng khác như cách xây dựng nội dung, ngôn ngữ, hay cách kể chuyện. Vì vậy, chúng ta có lý do để xem Ép-ghê-nhi Ô-nhê-ghin của Pu-skin hay Truyện Kiều của Nguyễn Du là những tác phẩm tiểu thuyết viết bằng thơ.
b. Tiểu thuyết hiện đại
– Tiểu thuyết hiện đại là kiểu tiểu thuyết thể hiện cách nhìn nhận và suy nghĩ mới mẻ, mang tính hiện đại về cuộc sống. Nó khác với tiểu thuyết cổ điển – là những tác phẩm ra đời từ thời xa xưa, trước khi xã hội bước vào thời kỳ tư bản. Trong tiểu thuyết hiện đại, có rất nhiều phong cách và cách viết khác nhau, đôi khi rất khác biệt, khiến việc xác định rõ "tiểu thuyết hiện đại là gì" trở nên không dễ dàng. Tuy nhiên, nếu tạm gác lại những điểm quá riêng của từng phong cách, chúng ta vẫn có thể nhận ra một số đặc điểm nổi bật chung của tiểu thuyết hiện đại như sau:
+ Tiểu thuyết hiện đại thường nhìn cuộc sống từ góc nhìn cá nhân, chú ý đến những điều gần gũi, quen thuộc trong cuộc sống hằng ngày. Nó không cố gắng tô vẽ hay lý tưởng hoá hiện thực, mà phản ánh cuộc sống đúng như nó vốn có, với cả những điều đẹp đẽ lẫn những mặt chưa hoàn hảo.
+ Nhân vật trong tiểu thuyết hiện đại là những con người từng trải, có cảm xúc, suy nghĩ và sự thay đổi theo thời gian. Họ không phải là những hình mẫu hoàn hảo hay cố định, mà thường có tính cách phức tạp, đôi khi mâu thuẫn và phát triển qua những tình huống đa dạng của cuộc sống.
+ Cách xây dựng cốt truyện trong tiểu thuyết hiện đại khá linh hoạt, có thể kể theo trình tự thời gian (tuyến tính) hoặc sắp xếp theo kiểu đan xen, đảo lộn thời gian (phi tuyến tính). Trong đó, ngôn ngữ được sử dụng đa dạng, phản ánh sự va chạm và mâu thuẫn giữa nhiều luồng tư tưởng, quan điểm trong xã hội.
+ Tiểu thuyết hiện đại có khả năng kết hợp nhiều hình thức nghệ thuật khác nhau, học hỏi từ các thể loại văn học khác để tạo ra những cách viết mới mẻ. Vì vậy, hình thức của nó luôn thay đổi, không ngừng sáng tạo và làm mới chính mình.
c. Khả năng lớn lao của tiểu thuyết:
- Tiểu thuyết có khả năng phản ánh một bức tranh cuộc sống rộng lớn, với nhiều tầng lớp, nhiều kiểu người và những sự kiện đan xen, phức tạp trong xã hội.
- Tiểu thuyết cũng có thể đi sâu vào thế giới nội tâm con người, khám phá những cảm xúc, suy nghĩ thầm kín, kể cả những điều kỳ lạ hay khó lý giải trong tâm hồn.
- Qua tiểu thuyết, người đọc có thể cảm nhận được sự phong phú và toàn diện của đời sống, đồng thời học cách tôn trọng những góc nhìn, cách hiểu và cách đánh giá khác nhau về những điều đã, đang hoặc sẽ xảy ra trong cuộc sống con người.
2. Phong cách hiện thực
- Phong cách hiện thực là một phong cách nghệ thuật tập trung thể hiện mối liên hệ giữa hoàn cảnh xã hội và sự hình thành, phát triển tính cách con người. Phong cách này thường miêu tả chi tiết, chân thực, phản ánh cuộc sống như nó vốn có, với nhiều mặt đa dạng, phức tạp, và tránh việc lý tưởng hoá hay tô vẽ đẹp đẽ quá mức. Nó đã tồn tại và phát triển từ lâu đời, xuất hiện trong nhiều thể loại văn học – nghệ thuật như thơ, truyện (bao gồm cả tiểu thuyết), kí, kịch, hội hoạ,…
- Trong văn học thế giới, phong cách hiện thực đạt đến đỉnh cao trong các tác phẩm của trường phái hiện thực, với những đại diện nổi bật như Charles Dickens (Anh), Honoré de Balzac (Pháp), Leo Tolstoy và Fyodor Dostoyevsky (Nga), Lỗ Tấn (Trung Quốc),…
- Ở Việt Nam, trong nửa đầu thế kỷ XX, phong cách hiện thực gắn liền với những tác phẩm sâu sắc về xã hội của các nhà văn như Ngô Tất Tố, Nguyễn Công Hoan, Vũ Trọng Phụng, Nam Cao,…
- Phong cách hiện thực thường được so sánh hoặc đặt đối lập với phong cách lãng mạn – vốn thiên về cảm xúc chủ quan, thường lý tưởng hóa hiện thực và đề cao trí tưởng tượng, sự bay bổng trong cách thể hiện.
– Ví dụ: Chiến tranh và hoà bình của Lép Tôn-xtôi (Lev Tolstoy), Số đỏ của Vũ Trọng Phụng là những tiểu thuyết viết theo phong cách hiện thực.
