TRI THỨC NGỮ VĂN
1. Truyện truyền kì
– Truyện truyền kì là một thể loại văn học dân gian có nguồn gốc từ Trung Quốc, sau đó được du nhập và phát triển mạnh mẽ ở Việt Nam, đặc biệt là vào thời trung đại. Truyện truyền kì thường là những câu chuyện dài, mang tính chất kì ảo, lạ lùng, kết hợp giữa yếu tố thực tế và tưởng tượng.
– Đặc điểm nổi bật của truyện truyền kì là sự kết hợp giữa yếu tố huyền bí, siêu nhiên và những tình tiết lãng mạn, mang đậm tính nhân văn. Truyện truyền kì thường xây dựng các nhân vật có khả năng kì diệu, như các vị thần, tiên, ma quái, hay những sự kiện thần thoại, huyền thoại, mà qua đó phản ánh những giá trị về đạo đức, phẩm hạnh, tình yêu và lý tưởng sống.
– Một số đặc trưng của truyện truyền kì bao gồm:
- Yếu tố kì ảo: Truyện thường chứa đựng những sự kiện kì lạ, những nhân vật có sức mạnh siêu nhiên, và những tình huống không thể xảy ra trong đời sống thực.
- Nhân vật chính thường là những người có phẩm hạnh cao đẹp: Họ có thể là những người tài giỏi, dũng cảm, hoặc là những người có tình yêu trong sáng, cao đẹp.
- Tính chất giáo huấn: Truyện truyền kì thường có những bài học về đạo đức, luân lý, phản ánh những giá trị nhân văn và nhân đạo.
- Truyện truyền kì có thể được chia thành hai loại chính:
- Truyện truyền kì lịch sử: Dựa trên những sự kiện và nhân vật có thật trong lịch sử, nhưng được tô điểm thêm những yếu tố kì ảo.
- Truyện truyền kì dân gian: Chứa đựng những yếu tố huyền thoại, dân gian, với các nhân vật và tình tiết không có thật.
Ví dụ nổi tiếng về truyện truyền kì ở Việt Nam là Truyền kì mạn lục của Nguyễn Dữ.
2. Yếu tố kì ảo trong truyện truyền kì
– Trong truyện truyền kì, yếu tố kì ảo xuất hiện trong mọi yếu tố cấu thành tác phẩm, từ nhân vật, sự kiện đến các thủ pháp nghệ thuật.
- Nhân vật kì ảo: Những nhân vật trong truyện truyền kì có thể sở hữu sức mạnh siêu nhiên, xuất thân kì lạ, diện mạo đặc biệt và hành động biến hóa. Trong các tác phẩm này, nhân vật kì ảo và nhân vật phàm trần giao tiếp và tương tác một cách tự nhiên, không có sự phân biệt rõ rệt. Thân phận kì lạ của con người trong truyện truyền kì cũng trở thành công cụ phản ánh những quan niệm, khắc họa một bức tranh sống động về đời sống. Khác với các nhân vật trong thần thoại, truyền thuyết hay cổ tích, vốn thuộc vào các tuyến vai đơn giản (tốt xấu, cao thấp,...) và thường có chức năng nhất định (do đó hành động khá đơn điệu), nhân vật trong truyện truyền kì thường được xây dựng với những đặc điểm đa dạng, nhằm thể hiện ý đồ nghệ thuật riêng của tác giả.
- Sự việc kì ảo: Các tình tiết, sự kiện kì lạ liên kết với nhau tạo thành một chuỗi sự việc, tạo nên cốt truyện đầy lôi cuốn và huyền bí. Những sự việc này thường diễn ra trong không gian và thời gian khác thường. Về không gian, có thể là cõi tiên với những cảnh tượng kì thú, hay âm phủ với không gian rùng rợn; thiên nhiên với sóng gió cuộn trào, tạo cảm giác sợ hãi. Về thời gian, có thể là ban đêm, mang đến sự huyền bí, hoặc là một thời gian mơ hồ, tĩnh lặng, gợi cảm giác vĩnh hằng. Cốt truyện trong truyện truyền kì thường gắn chặt với các yếu tố văn hóa, tín ngưỡng và truyền thống lịch sử của từng dân tộc.
- Thủ pháp nghệ thuật: Sự kết hợp giữa yếu tố kì ảo (thường được nhận diện qua sự kì lạ, khác thường, siêu phàm, hoặc quái dị, ma quái...) và yếu tố thực tế là một thủ pháp quan trọng trong truyện truyền kì. Cụ thể, không gian các cõi (thần tiên, trần thế, âm phủ...) được hòa trộn, thời gian giữa thực và mộng, biến động và tĩnh tại được kết hợp để tạo ra sự phức tạp trong câu chuyện. Sử dụng giấc mộng, kết hợp thực tại và hồi ức,... là những thủ pháp phổ biến giúp các tác giả tạo ra một thế giới nghệ thuật đa chiều.
– Truyện truyền kì thường hướng đến các vấn đề xã hội và lịch sử. Do đó, yếu tố kì ảo được sử dụng như một phương thức lý giải cho những vấn đề thực tế, giúp làm nổi bật nội dung và tạo nên sự hấp dẫn, huyền bí cho tác phẩm. Trong văn học hiện đại, các nhà văn vẫn tiếp tục khai thác và sử dụng yếu tố kì ảo theo nhiều cách khác nhau.
3. Đặc điểm ngôn ngữ trong truyện truyền kì
– Truyện truyền kì thường kết hợp giữa các đoạn văn xuôi với thơ ca và văn vần. Trong một tác phẩm, có thể xuất hiện nhiều đoạn thơ hoặc bài biền văn, được đưa vào một cách trực tiếp hoặc gián tiếp, tùy thuộc vào diễn biến câu chuyện hoặc các cuộc đối thoại giữa các nhân vật.
– Ngôn ngữ trong truyện truyền kì có những đặc điểm nổi bật như: thường xuyên sử dụng phép so sánh và ẩn dụ, ưa chuộng cách diễn đạt cầu kì, khoa trương và phóng đại; thích dùng ngôn từ hoa mỹ, giàu hình ảnh; thường xuyên lồng ghép điển cố và các hình ảnh biểu trưng. Nhìn chung, các tác giả truyện truyền kì đặc biệt chú trọng đến tính văn chương và giá trị biểu cảm trong tác phẩm.
