TRI THỨC NGỮ VĂN
1. Tìm hiểu về truyện truyền kì
– Truyện truyền kì là một thể loại tự sự bằng văn xuôi trong văn học trung đại.
– Truyện truyền kì mang đặc trưng phản ánh hiện thực đời sống thông qua các yếu tố kì ảo, hoang đường.
– Tại Việt Nam, thể loại này được sáng tác chủ yếu bằng chữ Hán và ghi dấu sự hưng thịnh vào khoảng thế kỷ XVI – XVII.
– Ngoài ra còn có Thiên Nam vân lục liệt truyện của Nguyễn Hãng, Nam Xương tứ quái truyện (khuyết danh), Ngọc Thanh u minh thần lục (khuyết danh), Nam Ông mộng lục của Hồ Nguyên Trừng…
– Truyện truyền kì sở hữu hệ thống đặc trưng nghệ thuật độc đáo, thể hiện qua các phương diện như không gian, thời gian, hệ thống nhân vật, kết cấu cốt truyện, cũng như lời kể của người dẫn chuyện và lời thoại của nhân vật.
+ Không gian nghệ thuật trong truyện truyền kì được kiến tạo trên nền tảng sự giao thoa giữa thế giới thực tại và thế giới siêu nhiên – nơi con người có thể tiếp xúc, đối thoại hoặc chịu tác động bởi các lực lượng thần linh, ma quỷ. Chính sự kết hợp này đã tạo nên một không gian đậm chất huyền ảo, giàu sắc thái kì lạ, trở thành đặc điểm nổi bật của thể loại. Ví dụ: Sau khi chết oan, Vũ Nương được Linh Phi cứu giúp, sống dưới thủy cung. Chi tiết này cho thấy sự chuyển đổi không gian từ trần gian sang thủy phủ, đồng thời phản ánh sự tồn tại song song và tương tác giữa hai thế giới (Chuyện người con gái Nam Xương, Nguyễn Dữ).
+ Thời gian nghệ thuật rất linh hoạt, cho phép sự chênh lệch, khác biệt giữa thời gian dương thế với âm phủ, thủy cung hay thiên giới. Nhịp độ thời gian có thể được đẩy nhanh hoặc làm chậm một cách đầy chủ ý, làm nổi bật yếu tố kì ảo. Con người có thể sống nhiều kiếp, trải nghiệm những biến đổi vượt ngoài giới hạn tự nhiên nhờ phép thuật hoặc quyền năng siêu nhiên. Ví dụ: Thời gian ở âm phủ được kể lại như một khoảnh khắc ngắn trong khi ở dương thế, Tử Văn nằm mê man nhiều ngày. Điều này thể hiện sự khác biệt giữa nhịp độ thời gian ở hai thế giới (Chuyện chức phán sự đền Tản Viên, Nguyễn Dữ).
+ Nhân vật truyền kì bao gồm cả con người và các thực thể siêu nhiên như thần linh, ma quái, yêu mị,... Dù là ai, nhân vật thường mang trong mình những phẩm chất, năng lực hoặc số phận đặc biệt. Nếu là thần – ma, họ thường được nhân cách hóa với những tâm tư, hành xử mang đậm chất người; nếu là con người, họ thường xuất chúng hoặc mang nỗi bi kịch vượt ngoài đời thường. Ví dụ: Ngô Tử Văn là một kẻ sĩ cương trực, dũng cảm, dám đốt đền tà và biện luận nơi âm phủ – phẩm chất phi thường, vượt xa con người bình thường (Chuyện chức phán sự đền Tản Viên, Nguyễn Dữ).
+ Cốt truyện trong truyện truyền kì thường được xây dựng trên nền tảng các yếu tố kì ảo, tạo nên những bước ngoặt bất ngờ, phi lí mà vẫn mang tính hợp lí trong cấu trúc tự sự. Yếu tố hoang đường không chỉ là phương tiện làm phong phú cốt truyện, mà còn giúp thể hiện sâu sắc những quan niệm nhân sinh, đạo lí. Ví dụ: Cái chết oan ức của Vũ Nương được giải tỏa bằng sự can thiệp của thế lực siêu nhiên (Linh Phi), kết thúc câu chuyện một cách đầy cảm thương mà không mất đi tính thuyết phục (Chuyện người con gái Nam Xương, Nguyễn Dữ).
+ Lời người kể chuyện trong truyện truyền kì thường ở ngôi toàn tri – một giọng kể bao quát được mọi không gian (trần thế, địa phủ, thượng giới) và nội tâm của các nhân vật. Giọng kể này chiếm ưu thế trong văn bản, góp phần tạo nên tính khách quan cho văn bản.
2. Tìm hiểu về lời đối thoại và độc thoại trong văn bản truyện
– Ví dụ 1:
Mẹ tôi nói:
– Con hãy nghỉ ngơi vài hôm, đi thăm các nhà bà con một chút rồi mẹ con mình lên đường.
– Vâng.
(Lỗ Tấn, Cố hương)
– Ví dụ 2:
Đoạn rồi nàng tắm gội chay sạch, ra bến Hoàng Giang ngửa mặt lên trời mà than rằng:
– Kẻ bạc mệnh này duyên phận hẩm hiu, chồng con rẫy bỏ, điều đâu bay buộc, tiếng chịu nhuốc nhơ, thần sông có linh, xin ngài chứng giám. Thiếp nếu đoan trang giữ tiết, trinh bạch gìn lòng, vào nước xin làm ngọc Mỵ Nương, xuống đất xin làm cỏ Ngu mĩ. Nhược bằng lòng chim dạ cá, lừa chồng dối con, dưới xin làm mồi cho cá tôm, trên xin làm cơm cho diều quạ, và xin chịu khắp mọi người phỉ nhổ.
(Nguyễn Dữ, Chuyện người con gái Nam Xương)
