I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả Trần Đình Sử
– Sinh ngày 10 tháng 8 năm 1940, quê quán ở Thừa Thiên Huế.
– Là người có vốn kiến văn rộng, bao quát một khối lượng tri thức thuộc nhiều lĩnh vực, am hiểu văn học, văn hóa Việt Nam.
– Là một trong những nhà lí luận văn học hàng đầu của Việt Nam.
– Có nhiều đóng góp quan trọng trong việc thay đổi diện mạo của nền lí luận, phê bình văn học của Việt Nam những năm cuối thế kỉ XX, đầu thế kỉ XXI.
– Được phong danh hiệu Nhà giáo Ưu tú năm 2002, Nhà giáo Nhân dân năm 2010, được Nhà nước Việt Nam tặng thưởng Huân chương Kháng chiến chống Mĩ hạng Ba, Huân chương Lao động hạng Nhì, Huy chương Vì sự nghiệp giáo dục.
2. Tác phẩm
– Bố cục: 3 phần:
– Nội dung khái quát: Văn bản đề cập đến mối quan hệ giữa văn học Việt Nam và văn học thế giới, giữa các thời kì của văn học Việt Nam với nhau.
II. Tìm hiểu chi tiết
1. Tính chất "cổ xưa" và "non trẻ" của văn học Việt Nam
– Tính chất "cổ xưa": Văn học Việt Nam "cổ xưa" là vì nó gắn với:
+ Lịch sử hàng nghìn năm của dân tộc Việt.
+ Văn học dân gian truyền miệng – kho lưu giữ tinh thần, trí tuệ, ngôn ngữ của dân tộc; nền tảng cho nền văn học viết của người Việt.
– Tính chất "non trẻ":
2. Nền văn học viết Việt Nam
a. Văn học trung đại
Thời kì trung đại bắt đầu từ thế kỉ X, kéo dài đến thế kỉ XIX, có thể chia thành 4 giai đoạn:
– Giai đoạn 1: Từ thế kỉ X đến XIV:
+ Văn học viết thời trung đại còn tiếp thu và cải biến các thể loại, phong cách, điển cố và thể thức sáng tác.
+ Tuy ảnh hưởng sâu sắc từ văn học Trung Quốc, văn học dân tộc vẫn đạt được những thành tựu riêng, đặc biệt vào thời Lý – Trần.
+ Từ đầu thế kỉ XII đến thế kỉ XIII và đặc biệt là đến thế kỉ XV, văn học viết bằng chữ Nôm xuất hiện và phát triển song song với văn học chữ Hán.
– Giai đoạn 2: Từ thế kỉ XV đến XVII:
+ Văn học viết bằng chữ Hán đạt đến đỉnh cao rực rỡ, đặc biệt dưới thời Hậu Lê.
+ Văn học viết bằng chữ Nôm phát triển mạnh mẽ, trở thành một dòng chảy lớn trong đời sống văn học dân tộc.
+ Các thể loại văn học vẫn chủ yếu vay mượn từ văn học Trung Quốc, nhưng đã vượt ra khỏi khuôn mẫu mô phỏng đơn thuần, vươn tới giá trị tương đương nguyên mẫu, đồng thời thể hiện sâu sắc tâm hồn và bản sắc dân tộc Việt. Quá trình Việt hoá thể loại thể hiện rõ nét trước hết ở phương diện nội dung tác phẩm.
– Giai đoạn 3: Từ thế kỉ XVIII đến nửa đầu thế kỉ XIX:
+ Văn học chữ Nôm không chỉ kế thừa mà còn sáng tạo ra những thể loại văn học độc lập mang đậm dấu ấn người Việt, đồng thời Việt hoá nhiều thể loại văn học chữ Hán, biến chúng thành tài sản tinh thần riêng của dân tộc.
+ Quá trình Việt hoá thể loại thể hiện rõ nét cả ở nội dung lẫn hình thức, góp phần đưa văn học cổ điển Việt Nam thoát khỏi những khuôn mẫu Hán học cứng nhắc, trở về với truyền thống Đông Nam Á (như truyện thơ), từ đó hình thành một nền văn học độc lập, phản ánh sâu sắc tâm hồn và bản sắc văn hoá Việt Nam.
– Giai đoạn 4: Nửa cuối thế kỉ XIX:
+ Quá trình tiếp xúc với văn hoá Pháp và văn hoá phương Tây đã tạo nên bước chuyển biến sâu sắc trong văn học Việt Nam.
+ Cuối thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX, chữ Hán và các kỳ thi Hán học bị bãi bỏ; chữ quốc ngữ trở nên phổ biến và giữ vai trò chủ đạo trong đời sống văn hóa.
+ Cùng với sự thịnh hành của chữ quốc ngữ, một nền văn học hiện đại theo kiểu châu Âu bắt đầu hình thành và phát triển, mở ra thời kỳ mới cho văn học dân tộc.
=> Mối quan hệ giữa văn học chữ Nôm và văn học chữ Hán thời kì trung đại:
+ Cả hai đều là những bộ phận quan trọng của văn học viết thời trung đại, cùng nhau góp phần hình thành diện mạo nền văn học dân tộc từ thế kỉ X đến cuối thế kỉ XIX.
+ Văn học chữ Hán xuất hiện sớm, đồng hành với sự xuất hiện của văn học viết Việt Nam, mang đậm ảnh hưởng từ văn hóa Trung Quốc.
+ Văn học chữ Nôm ra đời sau, khi văn học viết đã có thành tựu nhưng đã từng bước khẳng định bản sắc riêng của nền văn học nước nhà cả về hình thức lẫn nội dung.
