1. Định hướng
a. Khái niệm
Trong dạng bài nghị luận này, thao tác so sánh giữ vai trò then chốt. Việc so sánh cần được thực hiện một cách logic, rõ ràng và chính xác, qua đó giúp người viết đưa ra những nhận định xác đáng và giàu sức thuyết phục.
b. Những điểm nhấn khác nhau trong so sánh, đánh giá
Bài nghị luận so sánh, đánh giá hai tác phẩm thường được triển khai giữa các văn bản thuộc cùng thể loại. Mỗi thể loại văn học lại có những phương diện đặc thù cần được chú trọng trong quá trình so sánh và nhận xét:
– Đối với thơ: Cần quan tâm đến cách sử dụng và sáng tạo ngôn ngữ, hệ thống hình ảnh và biểu tượng nghệ thuật, cấu tứ bài thơ cũng như các hình thức thể hiện cái “tôi” trữ tình.
– Đối với truyện ngắn và tiểu thuyết: Nên chú ý đến mô típ, cốt truyện, kiểu nhân vật, điểm nhìn trần thuật, kết cấu tác phẩm, cách kết thúc truyện cùng các thủ pháp miêu tả ngoại hình, chân dung và tâm lí nhân vật.
– Đối với kịch: Cần phân tích mô típ, cốt truyện, hệ thống nhân vật, các xung đột kịch tính, cùng với hình thức thể hiện qua lời thoại và độc thoại.
– Đối với kí: Nên chú trọng đến đề tài được lựa chọn, cách tiếp cận vấn đề, phương pháp khai thác tư liệu, số liệu và trải nghiệm cá nhân của người viết.
c. Những lưu ý trong quá trình viết bài nghị luận so sánh, đánh giá hai tác phẩm văn học
Để viết bài nghị luận so sánh, đánh giá hai tác phẩm văn học, các em cần lưu ý:
– Xác định rõ mục đích so sánh, đánh giá: Việc so sánh không nhằm phân định tác phẩm nào hay hơn, giá trị hơn, mà để nhận ra những khác biệt trong cảm quan nghệ thuật, góc nhìn cuộc sống và cách thể hiện nội dung trong mỗi tác phẩm. So sánh để làm sáng tỏ vấn đề văn học đặt ra trong từng văn bản.
– Xác định nội dung và tiêu chí so sánh phù hợp: Tập trung vào các phương diện nội dung và nghệ thuật có khả năng tạo nên sự tương đồng hoặc khác biệt giữa hai tác phẩm.
– Bảo đảm cấu trúc và yêu cầu của một bài văn nghị luận văn học: Bài viết cần có bố cục rõ ràng, dẫn chứng chính xác, lập luận logic, chặt chẽ; đồng thời ngôn ngữ cần có tính biểu cảm, gợi hình để thể hiện cảm nhận cá nhân sâu sắc và thuyết phục.
d. Các bước để viết bài nghị luận so sánh, đánh giá hai tác phẩm
– Bước 1: Xác định đối tượng và phạm vi so sánh
+ Tìm kiếm đối tượng so sánh (trong trường hợp đề mở) dựa trên các tiêu chí như: Thể loại, phong cách nghệ thuật của tác giả, khuynh hướng sáng tác, hoặc thời điểm ra đời của tác phẩm.
+ Xác định rõ phạm vi cần so sánh: Giữa hai tác phẩm, hai đoạn trích, hai mô típ, hình tượng nghệ thuật, nhân vật,...
– Bước 2: Tiến hành so sánh
+ Phân tích những điểm tương đồng, khác biệt – hoặc chỉ một trong hai – giữa các tác phẩm được lựa chọn.
+ Làm rõ ý nghĩa của những điểm giống và khác, từ đó khẳng định giá trị độc đáo, đặc sắc riêng của mỗi tác phẩm.
– Bước 3: Đánh giá và mở rộng
+ Bình luận và lí giải nguyên nhân dẫn đến sự tương đồng hoặc khác biệt giữa hai tác phẩm (về hoàn cảnh sáng tác, cá tính nghệ thuật, bối cảnh văn hóa – xã hội,...).
+ Rút ra những nhận thức sâu sắc về đặc điểm thể loại, vai trò của sáng tạo cá nhân và quy luật tiếp nhận trong văn học.
2. Phân tích bài tham khảo
Đọc bài viết tham khảo và trả lời câu hỏi.
– Hai ý chính của đoạn sau bảng so sánh là:
+ Sự sáng tạo của Vũ Trinh đã biến câu chuyện cổ tích Trương Chi thành một tác phẩm mới với một diện mạo và ý nghĩa mới.
+ Sự khác biệt về phạm vi đời sống được phản ánh qua hai tác phẩm: "Trương Chi" là câu chuyện về một tình yêu không thành nhưng lớn hơn là câu chuyện về nỗi cô đơn của con người; "Câu chuyện tình ở Thanh Trì" nghiêng về một vấn đề xã hội và hướng đến những ý nghĩa xã hội.
=> Hai ý này có mối liên hệ chặt chẽ với những nội dung được đề cập đến trong bảng. Vì hai ý này đã cụ thể hóa những nội dung kể trên.
